از چربی پنهان تا تشخیص دقیق: همه چیز درباره آزمایش‌های کبد چرب

کبد چرب یا Fatty Liver Disease یکی از شایع‌ترین بیماری‌های خاموش قرن است که با تجمع چربی در سلول‌های کبدی مشخص می‌شود. در مراحل اولیه، علائم واضحی ندارد و همین موضوع تشخیص زودهنگام را دشوار می‌کند. شناسایی به‌موقع از طریق آزمایش‌های خون، روش‌های تصویربرداری و در موارد خاص بیوپسی، مهم‌ترین راه جلوگیری از پیشرفت این بیماری به فیبروز، سیروز یا سرطان کبد است.

انواع کبد چرب

1. کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) – معمولا ناشی از چاقی، سندرم متابولیک و مقاومت به انسولین.
2. استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH) – همراه التهاب و آسیب سلولی، با خطر بالای پیشرفت به فیبروز.
3. کبد چرب الکلی (AFLD) – حاصل مصرف مزمن الکل و آسیب مستقیم به سلول‌های کبدی.

عوامل خطر اصلی

• اضافه‌وزن و چاقی شکمی
• دیابت نوع دو و مقاومت به انسولین
• فشار خون بالا
• مصرف الکل
• رژیم غذایی پرچرب و پرقند
• مصرف داروهای خاص (کورتیکواستروئیدها، آمیدارون و غیره)

آزمایش‌های خون برای تشخیص و پایش کبد چرب

• ALT (Alanine Aminotransferase)شاخص حساس آسیب کبدی؛ افزایش متوسط اغلب در NAFLD دیده می‌شود.
• AST (Aspartate Aminotransferase)معمولا همراه ALT افزایش می‌یابد؛ نسبت AST/ALT < 1 در کبد چرب غیرالکلی رایج است.
• GGT (Gamma-Glutamyl Transferase)بررسی آسیب کبدی و مصرف الکل.
• Alkaline Phosphatase (ALP)گاهی افزایش خفیف دارد.
• Lipid Profileبررسی کلسترول، LDL، HDL و تری‌گلیسرید، که بالابودن آن ریسک کبد چرب را افزایش می‌دهد.
• Fasting Blood Sugar و HbA1cارزیابی مقاومت به انسولین و کنترل قند خون.
• Serum Ferritinممکن است در NASH و التهاب سیستمیک افزایش یابد.

روش‌های تصویربرداری و تست‌های غیرخونی

• سونوگرافی کبد – روشی رایج و غیرتهاجمی برای تشخیص اولیه.
• FibroScan (Transient Elastography) – ارزیابی سفتی کبد و مقدار چربی.
• MRI و CT Scan – اندازه‌گیری دقیق درصد چربی.
• بیوپسی کبد – روش قطعی برای تعیین شدت و مرحله بیماری، در موارد خاص انجام می‌شود.

پنل‌های پیشرفته آزمایشگاهی

آزمایشگاه‌های مدرن ترکیبی از تست‌ها را در یک پنل ارائه می‌دهند:

• LFT (Liver Function Tests)
• Lipid Panel
• HOMA-IR (شاخص مقاومت به انسولین)
• hs-CRP (التهاب سیستمیک)
• Fibrosis Score (ترکیب داده‌های خونی و تصویربرداری)

نکات تخصصی تفسیر نتایج

• افزایش ALT همراه BMI بالا و تری‌گلیسرید بالا نشانه هشدار جدی است.
• در بیماران دیابتی، حتی ALT نرمال ممکن است با MRI وجود کبد چرب را نشان دهد.
• نسبت AST/ALT بالای ۲ معمولاً نشان‌دهنده آسیب الکلی است؛ کمتر از ۱ بیشتر به NAFLD مربوط می‌شود.

جمع‌بندی

کبد چرب یک بیماری خاموش اما قابل پیشگیری است. انجام چکاپ منظم، کنترل وزن، رژیم سالم و فعالیت بدنی به همراه استفاده از آزمایش خون و تصویربرداری دقیق می‌تواند از پیشرفت آن جلوگیری کند. آگاهی و اقدام به‌موقع، کلید حفظ سلامت کبد و کیفیت زندگی است.